آیا جزو کسانی هستید که به تازگی قصد دارند وارد بازار بورس کالا و سهام شوند؟ یا جزء کسانی هستید که سال‌ها فعالیت حرفه‌ای در زمینه بورس را در کارنامه خود دارند؟ در هر کدام از گروه‌های بالا که باشید، قطعا تاکنون نام بازار مشتقه را شنیده‌اید.
در ادامه نه تنها شما را با بازار مشتقه آشنا خواهیم کرد بلکه به فرق بازار فیزیکی و بازار مشتقه و نحوه گرفتن کد بازار مشتقه خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
برای اینکه بتوانیم با بازار مشتقه آشنا شویم، بهتر است ابتدا به بررسی بورس کالا بپردازیم. بورس کالا بازاری است که در آن کالاهای مختلف خرید و فروش می‌شود و از بازارهای مختلفی تشکیل شده است. در حال حاضر شرکت بورس کالا شامل چهار بازار فرعی، بازار فیزیکی، بازار مشتقه و بازار مالی است. تا انتهای مقاله با ریسکاو همراه باشید تا به بررسی همه جانبه بازار مشتقه بورس کالا بپردازیم.
بازار مشتقه چیست؟
تاریخچه بازار مشتقه
انواع قرارداد بازار مشتقه
چگونه معاملات مشتقات را شروع کنیم؟
بازار مشتقه چیست؟
بازار مشتقه (Derivative Market) بخشی از بازار بورس است که با هدف رفع نیازهای طیف جدیدی از سرمایه‌گذاران بازار بورس شکل گرفته است. بازار مشتقه بورس کالا و بازار مشتقه بورس و فرابورس در ایران مشابه سایر بازارهای بورس جهانی است. در بازارهای جهانی، حجم بازار مشتقه چندین برابر بازار سهام است. اما از آن‌جایی که بازار مشتقه بورس در ایران تنها چند سالی است که ایجاد شده است، هنوز حجم بازار آن چندان زیاد نیست. چرا که تریدرهای بورس در ایران درک بازار مشتقه را سخت و این قبیل معاملات را خطرناک می‌دانند. حال ما این‌جاییم تا به سوال «بازار مشتقه چیست» پاسخ دهیم.
تصور کنید کشاورزی هستید که تمام درآمد شما از محل فروش محصولات کشاورزی است که در یک فصل خاص برداشت می‌شود. شما باید تمام سال را منتظر فصل برداشت باشید تا به درآمد احتمالی برسید. از طرفی شما باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را پرداخت کنید و از طرف دیگر امیدوار باشید که تا فصل برداشت، محصول‌تان آفت نزند، از بین نرود و یا در اثر کاهش بارندگی، به محصول آسیبی نرسد. حال در کنار این موارد پیدا کردن خریدار و فروش محصول به قیمت مناسب را هم اضافه کنید. چندان ساده به نظر نمی‌رسد. مگر نه؟
به عبارت ساده، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک و عدم قطعیت زیادی همراه است و هیچ چیز بدتر از عدم قطعیت نیست. بازار مشتقه جایی است که در آن معامله‌گران اوراق مشتقه‌ای را که مبتنی بر یک دارایی پایه است، در زمان مشخص و براساس قیمت از پیش تعیین شده پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. دارایی پایه در بازار مشتقه می‌تواند سهام، کالا، اوراق بهادار و… باشد.
براساس توضیح فوق، شما با استفاده از قراردادهای مشتقه می‌توانید محصولات کشاورزی خود را با قیمت موردنظر و در زمان مشخص به فروش برسانید و ریسک فروش محصولات کشاورزی خود را کاهش دهید.
تاریخچه بازار مشتقه
علی رغم اینکه اخیرا بازار مشتقه به بازارهای مالی راه پیدا کرده، با این حال نمونه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد تاریخچه بازار مشتقه به فرهنگ‌هایی به قدمت بین‌النهرین باز می‌گردد. یکی از این نمونه‌های تاریخی به زمانی بازمی‌گردد که پادشاه فرمان می‌دهد چنانچه باران نبارد و در نتیجه خشکسالی محصول کشاورزان کاهش یابد، وام‌دهندگان باید از بدهی کشاورزان چشم‌پوشی کنند. به موجب این قرارداد کشاورزان در صورت رخداد شرایط خاص حق داشتند از تعهدات خود خارج شوند.
در سال 1848 میلادی تولیدکنندگان گندم در شیکاگو برای فروش محصولات خود با مشکل روبهرو بوده و به دنبال بازاری برای فروش محصولات خود بودند. بازار محصولات کشاورزی شیکاگو برای رفع این مشکل کشاورزان امکان انعقاد قراردادهای تعهدی بین کشاورزان و تولیدکنندگان گندم را فراهم کرد.
براساس این قرارداد کشاورزان با ورود به این قراردادها متعهد می‌شدند محصولات خود را در زمان از پیش تعیین شده با قیمت مشخص پیش فروش کنند. بنابراین بازار محصولات کشاورزی شیکاگو اولین بازاری بود که امکان انعقاد این قبیل قراردادها را فراهم کرد.
به تدریج و با گذشت زمان بازار مشتقه در جهان گسترش یافت و امروزه بازار بورس کالای شیکاگو (Chicago Mercantile Exchange)، بورس کالای نیویورک (New York Mercantile Exchange) و بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) از جمله بزرگترین بازارهای مشتقه جهان هستند.
این بازار در ایران نیز در آذرماه 1384 و همزمان با تصویب قانون جدید بازار سرمایه مبنی بر مجاز دانستن اوراق مشتقه شروع به کار کرد.
انواع قرارداد بازار مشتقه
قراردادهای بازار مشتقه به 4 دسته کلی تقسیم می‌‍شوند که در ادامه به توضیح هریک می‌پردازیم:
1. قراردادهای آتی (Futures Contract)
قرارداد آتی یا فیوچرز یکی از قراردادهای موجود در بازار مشتقه است که به سرمایه‌گذاران و تریدرها اجازه می‌دهد درباره قیمت یک کالا در آینده گمانه‌زنی کنند. قرارداد آتی توافقنامه‌ای است که بین دو طرف از طریق نهاد واسط (اتاق پایاپای) منعقد می‌شود و براساس آن طرفین توافق می‌کنند که در تاریخ مشخص مقدار مشخصی سهم یا کالا را با قیمت تعیین شده خرید و فروش کنند.
2. قرارداد پیمان آتی (Forward contract)
قرارداد پیمان آتی نیز مانند قرارداد آتی توافقنامه‌ای است که بین دو طرف منعقد می‌شود و براساس آن یک سهم یا کالا در تاریخ مشخص و با قیمت از پیش تعیین شده معامله می‌شود. احتمالا پیش خودتان فکر می‌کنید پیمان آتی همان قرارداد آتی است. که خب تا حدی درست است. در نگاه اول پیمان آتی و قرارداد آتی شبیه به هم هستند منتها با این تفاوت اساسی که پیمان آتی معمولا در بازارهای خارج از بورس و در فرابورس‌ها معامله می‌شود.
3: قرارداد اختیار معامله (option contract)
یکی دیگر از مهم‌ترین انواع قراردادهای بازار مشتقه، قرارداد اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله توافقنامه‌ای است که بین دو طرف منعقد می‌شود. براساس این قرارداد معامله‌گر اختیار دارد یک سهم یا کالا را با قیمت از پیش تعیین شده در یک زمان مشخص خرید و فروش کند. اگرچه قرار اختیار معامله و قرارداد آتی شبیه به هم هستند، اما یک تفاوت کلیدی دارند. در این قرارداد دارنده قرارداد اختیار معامله موظف نیست قرارداد را در تاریخ تعیین شده انجام دهد.
4: قرارداد معاوضه (Swap)
آخرین نوع قرارداد، قرارداد معاوضه است. قرارداد معاوضه نیز بین دو طرف منعقد می‌شود و براساس آن طرفین تعهد می‌دهند دو دارایی یا سود و منافع حاصل از آن را برای یک زمان مشخص و طبق ارزش مشخص معامله کنند.
حالا که با بازار مشتقه و انواع قراردادهای آن آشنا شدید، زمان ورود به این بازار و شروع معاملات فرا رسیده است. البته بهتر است قبل از آن آموزش های لازم را ببینید و با چشم باز وارد شوید:
دوره‌های آموزش بازار مشتقه ریسکاو
بعد از آموزش کافی لازم است کلید ورود به این جهان را به دست آورید. برای ورود به این بازار و شروع معاملات پیش از هر چیزی نیاز به فعال سازی انجام معاملات اختیار معامله را دارید.
چگونه معاملات مشتقات را شروع کنیم؟
برای ورود به بازار مشتقات کالایی نیاز به دریافت کد آتی کالا دارید که یک کد 9 رقمی است و برای هر فرد منحصر به فرد است. برای دریافت این کد باید به کارگزاری فعال در این بازار مراجعه و پس از تکمیل فرم‌ها و ارائه مدارک و پیش نیازهایی از قبیل افتتاح حساب بانکی در اختیار بورس کالا، مدارک و اطلاعات درج شده در فرم‌ها توسط کارگزاری مطابقت داده می‌شود و چنانچه ایرادی در مدارک وجود نداشته باشد، مدارک مذکور توسط کارگزاری به بورس کالا ارسال می‌شود.
در نهایت از طریق دسترسی‌ای که کارگزار به شما می‌دهد امکان معاملات آتی کالا و هم چنین آپشن‌های کالایی به صورت آنلاین برای شما فراهم می‌گردد.
برای فعالیت در بازار مشتقه سهام (اختیار معامله سهام) ابتدا باید کد معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را دریافت نمایید. پس از دریافت کد بورسی وارد سایت کارگزاری مورد نظر شوید و بررسی کنید آیا کارگزاری مجوز فعالیت در بازار مشتقه را دارد یا نه. پس از اطمینان از فعالیت کارگزاری در بازار مشتقه فرم‌های مورد نیاز را تکمیل کرده و به همراه مدارک لازم به کارگزاری تحویل دهید.
پس از تکمیل فرم‌ها و ارائه مدارک بسته به شرایط کارگزاری‌تان اجازه معاملات اختیار معامله سهام و آتی سهام به شما داده می‌شود.
| برای فعالیت در بازار مشتقه سهام ابتدا باید کد معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را دریافت نمایید |
سخن پایانی
بسیاری از معامله گران فعال در این بازار ، اآن را یکی از عناصر اساسی رشد بورس دانسته و بر این باورند که بازار مشتقه نقش مهمی در کاهش عدم قطعیت در بازارهای مالی دارد. اما لازم است که معامله گران برای ورود به این بازار به ریسک‌های موجود در آن نیز توجه کرده و قبل از هر اقدامی مهارت و دانش خود را افزایش دهند. اگر می‌خواهید نبض بازار مشتقه در دستان شما باشد، ربات دستیار معامله ریسکاو را از دست ندهید.
امیدواریم مطالعه این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
پرسش‌های متداول
کد آتی کالا با کد اختیار معامله سهام چه تفاوتی دارد؟
کد آتی کالا یک کد 9 رقمی است و برای هر فرد منحصر به فرد است اما کد اختیار معامله سهام، همان کد بورسی است
آیا کد اختیار معامله سهام با کد بورسی متفاوت است؟
خیر. کد اختیار معامله سهام، همان کد بورسی است
دارایی‌های پایه در بازار مشتقه شامل چه مواردی هستند؟
دارایی پایه در بازار مشتقه می‌تواند سهام، کالا، اوراق بهادار و… باشد
قراردادهای مشتقه چند نوع هستند؟
چهار نوع: 1: قرارداد آتی، 2: پیمان آتی، 3: قرارداد اختیار معامله، 4: قرارداد معاوضه یا سواپ
چگونه در بازار مشتقه سهام معامله کنیم؟
برای معامله در این بازار کافی است کد بورسی داشته و سپس به یکی از کارگزاری‌های معتبر مراجعه کنید
